کرونا، عصب دوست است - وبلاگ تالار پذیرایی

به گزارش وبلاگ تالار پذیرایی، درگیری با کووید-19 به ریه محدود باقی نمی ماند بلکه می تواند ارگان های دیگر مثل سیستم گوارشی، پوست، قلب و سیستم عصبی را نیز درگیر کند. آنچه در اینجا بدان می پردازیم، درگیری سیستم عصبی توسط این ویروس و این بیماری نوظهور است.

عبدالرضا ناصرمقدسی| پس از شیوع گسترده بیماری کووید-19 در دسامبر 2019 از بازاری در ووهان چین، هر روزه با طیف و شکل جدیدی از درگیری ها با این ویروس روبه رو می شویم. بیماری کووید-19 یک بیماری کاملا جدید است که ما هیچ اطلاعی از آن نداشتیم و حالا نیز با گذشت بیش از شش ماه و میزان بالای تحقیقات هنوز که هنوز است حجم نادانسته های ما بسیار بیشتر از دانسته های ماست.

اگرچه پیش از این سایر سوش های این ویروس بیماری هایی همچون مرس یا سارس را به وجود آورده بودند، اما به نظر می رسد رفتار ویروس کرونای 2019 از همه خویشاوندان خود پیچیده تر است. تظاهر اولیه و اصلی این بیماری، با درگیری ریه افراد مبتلا اتفاق می افتد.

ویروس پس از ورود به بدن وارد سلول های ریه شده و سبب درگیری آن ها می گردد. در بیش از 85 درصد موارد این درگیری بی علامت یا بسیار خفیف است. اما در درصد باقی مانده ممکن است این درگیری شدید بوده و چیزی نزدیک به سه تا پنج درصد نیز منجر به فوت می گردد.

این طیف درگیری به دلیل پاتوفیزیولوژی خاص بیماری است. در واقع تمام تظاهرات بیماری مرتبط به خود ویروس نیست بلکه ترکیب بدن و ویروس و واکنش های بین این دو است که سبب می گردد این رخ داده و این طیف بیماری شکل بگیرد. همین نیز رفتار بیماری کووید-19 در بدن را پیچیده می نماید.

در وهله اول چنانکه گفته شد ویروس سبب آلوده شدن سلول های بدن به خصوص سلول های ریه می گردد. در این حالت دفاع بدن آغاز به واکنش می نماید و با فراوری پادتن و همچنین فعالیت سلول های لنفوسیت سبب می گردد که ویروس از بین برود و بیماری نیز به خاتمه برسد.

این چیزی است که در 85 درصد موارد دیده می گردد. ولی در آن درصد باقی مانده، واکنشی که سیستم ایمنی بدن به ویروس نشان می دهد بیش از اندازه بوده، به طوری که به توفان سیتوکینی مشهور است. سیستم ایمنی به شدت در برابر ویروس واکنش نشان داده و این واکنش شدید سبب تخریب بافت ریه می گردد.

همین واکنش است که حال بیمار را بد نموده و حتی گاه متأسفانه منجر به فوت بیمار نیز می گردد. با توجه به این پاتوفیزیولوژی، درمانی نیز که برای بیماری در نظر گرفته می گردد، متغیر است. در موارد خفیف که بیشتر موارد را شامل می گردد احتیاج به داروی خاصی نیست.

فقط کافی است استراحت نموده و آب و مایعات فراوان مصرف نمایند. اما در موارد شدید این گونه نیست. خیلی وقت ها به جای حمله به ویروس، ما به سیستم ایمنی بدن خودمان حمله می کنیم تا از شدت بالای واکنش آن بکاهیم. دارو های متعددی برای این مورد به کار می فرایند و دارو های زیادی هم تحت آزمایش هستند.

از همان ابتدای همه گیری، متوجه شدیم که درگیری با کووید-19 به ریه محدود باقی نمی ماند بلکه می تواند ارگان های دیگر مثل سیستم گوارشی، پوست، قلب و سیستم عصبی را نیز درگیر کند. آنچه در اینجا بدان می پردازیم، درگیری سیستم عصبی توسط این ویروس و این بیماری نوظهور است.

درگیری سیستم عصبی با ویروس کرونا

ویروس کرونا یک ویروس نوروتروپ یا عصب دوست است؛ یعنی معین شده که ویروس تمایل خاصی به سلول های عصبی دارد. این ویروس به روش های مختلفی می تواند سبب درگیری سیستم عصبی گردد. اولین آن درگیری مستقیم سلول های عصبی با ویروس است. چندین گیرنده بر سطح سلول های عصبی شناخته شده که ویروس با اتصال به آن ها می تواند وارد سلول عصبی شده و آن را آلوده کند.

این یکی از مهم ترین روش های درگیری سلول های عصبی توسط ویروس است. اما به روش های دیگر نیز سیستم عصبی می تواند در این بیماری درگیر گردد. این ویروس می تواند به وسیله عصب بویایی وارد مغز گردد و علامت عدم حس بویایی که در این بیماری شایع است نیز ناشی از درگیری سلول های عصبی و اصطلاحا پیاز بویایی است.

شکل دیگر درگیری به دنبال عوارض ریوی ناشی از بیماری رخ می دهد. وقتی ریه به شدت درگیر گردد، اکسیژن رسانی و خون رسانی به مغز مختل می گردد. همین عدم اکسیژن رسانی می تواند سبب آسیب به مغز و ایجاد ایسکمی، ورم مغز و آسیب متعاقب آن گردد. روش بعدی ناشی از پاسخ سیستم ایمنی بوده است؛ یعنی پاسخی که سیستم ایمنی به ویروس می دهد می تواند سبب آسیب در نواحی دیگر از جمله سیستم عصبی گردد.

نمونه معین آن که به صورت روزافزونی در حال گزارش است، درگیری اعصاب محیطی به صورت حاد بوده که سندرم گلن باره نامیده می گردد. در این سندرم معمولا اندام های تحتانی به تدریج و در عرض چند روز ضعیف شده و سپس اندام های فوقانی نیز درگیر می شوند و حتی می تواند منجر به افت تنفسی فرد نیز گردد.

همین موضوع می تواند در سیستم اعصاب مرکزی نیز رخ دهد؛ یعنی پاسخ ایمنی بدن وقتی که افزایش یافته باشد، سبب ایجاد تخریب در مغز شده و به دنبال آن علائم گوناگونی را ایجاد کند که در ادامه به توضیح آن پرداخته می گردد.

درگیری اعصاب محیطی: یکی از اولین گزارش ها در خصوص درگیری سیستم اعصاب محیطی وقوع سندرم گلن باره به دنبال ابتلا به کووید-19 بود. سندرم گلن باره یکی از سندرم های کاملا شناخته شده است که در پاسخ به یک عفونت یا واکسیناسیون اتفاق می افتد. این عفونت به طور عمده تنفسی بوده، اما گاه می تواند گوارشی نیز باشد.

معمولا با فاصله یک تا سه هفته از ابتلا به این عفونت، بیمار دچار احساس ضعف در اندام های تحتانی شده که به تدریج تشدید یافته و می تواند اندام های فوقانی و حتی عضلات تنفسی بیمار را نیز درگیر کند. حتی ممکن است با اختلال در سیستم اتونوم سبب نامنظمی در فشارخون یا ضربان قلب بیمار گردد که بسیار خطرناک است؛ بنابراین بیمار حتما باید بستری شده و از نظر تنفسی آنالیز گردد.

از آنجا که عفونت های ویروسی می توانند جزء عوامل تحریک نماینده این سندرم باشند، بنابراین اصلا دور از ذهن نبود که ویروس کرونا نیز بتواند سبب ایجاد این سندرم گردد و همان طور که انتظار می رفت موارد متعددی از سندرم گلن باره به دنبال ابتلا به کووید-19 در حال گزارش است.

درگیری اعصاب مرکزی: همان طور که گفته شد درگیری سیستم اعصاب مرکزی می تواند به صورت های مختلفی در بیماری کووید-19 رخ دهد. از همان ابتدا با کاهش سطح هوشیاری و تشنج بیماران روبه رو بودیم. خود درگیری ریه و به دنبال آن کاهش اکسیژن رسانی به مغز می تواند از علل این کاهش سطح هوشیاری و نیز تشنج باشد.

گزارش های بعدی در خصوص آنسفالیت ناشی از این ویروس بود. آنسفالیت به التهاب مغزی گفته می گردد که می تواند علل مختلفی داشته باشد. یکی از این علل، بیماری عفونی و به خصوص ویروس هاست. شناخته شده ترین آن ها ویروس هرپس بوده که باعث آنسفالیت هرپسی شده که می تواند مرگ بار باشد.

اکنون معین شده که ویروس کرونا نیز می تواند با درگیری پارانشیم مغزی سبب آنسفالیت گردد که خود را با سردرد، کاهش سطح هوشیاری و تشنج نشان می دهد. نکته جالب توجه اینجاست که در بیشتر موارد این تشخیص بر اساس شرایط بالینی و تصویربرداری بیمار بوده و پزشکان نتوانسته اند خود ویروس را از مایع مغزی- نخاعی بیمار جدا نمایند.

این درگیری سبب الگو های قابل توجهی در نمای ام آرآی مغزی نیز می گردد. ممکن است با ضایعات دوطرفه مغزی روبه رو شویم که درون آن ها خون ریزی رخ داده باشد. وقوع این خون ریزی نه تن ها پیش آگاهی را بد می نماید بلکه به مثابه هشداری برای پزشکان بوده که آن ها را ملزم به استفاده از دارو هایی همچون کورتیکواستروئید برای سرکوب سیستم ایمنی می نماید.

شکل دیگر درگیری که باز هم از همان روز های اول به صورت روزافزونی مشاهده شد سکته های مغزی است. به نظر می رسد که بیماری کووید-19 سبب افزایش میزان انعقادپذیری در خون شده و به دنبال آن ریسک سکته مغزی را بالا می برد. موارد زیادی از سکته مغزی همراه با کووید-19 گزارش شده است.

این سکته ها که در افراد جوان بیشتر دیده شده، همچنین با درگیری عروق عظیم مغز همراه بوده اند که همین شرایط بیمار را بدتر می نماید. اما یکی دیگر از فرم های درگیری مغز، التهاب آنسفالومیلیت حاد به دنبال ابتلا به کووید-19 است. آنسفالومیلیت حاد معمولا می تواند به دنبال ابتلا به یک عفونت یا مصرف برخی دارو ها رخ دهد.

همان طور که درباره سندرم گلن باره عنوان شد، یک پاسخ ایمنی تشدیدیافته نسبت به آن عفونت، می تواند سبب تخریب سیستم ایمنی و ایجاد ضایعات مغزی گردد. پس دور از ذهن نبود اگر ما به دنبال ابتلا به کووید-19 شاهد چنین فرمی از درگیری باشیم. چندین گزارش از این شکل درگیری به چاپ رسیده است.

بیماران افراد مبتلا به کوویدی بودند که با علائمی همچون کاهش سطح هوشیاری، اختلالات نورولوژیک و تشنج مراجعه می کردند. در ام آرآی آن ها ضایعات متعدد دوطرفه دیده می شد. درمانی نیز که به کار می رود شامل کورتون یا تعویض پلاسمای خون (پلاسمافرز) است.

درگیری های بعدی سیستم اعصاب: همان طور که گفته شد کووید-19 هر روز چالشی جدید را برای ما به وجود می آورد. به گمان محققان این چالش به همین جا ختم نشده و در آینده نیز باید منتظر شکل جدیدی از درگیری ها باشیم. احتمالا کووید-19 می تواند شانس ابتلا به یک سری از بیماری های خودایمن ازجمله بیماری های مربوط به سیستم عصبی را افزایش دهد.

ما می دانیم که ویروس ها در پاتوژنز بیماری هایی همچون ام اس نقش دارند؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که ما با افزایش میزان ام اس در سال های آینده روبه رو باشیم.

همچنین ممکن است بیماری های خودایمنی ببینیم که تا پیش از این ندیده بودیم. همه این ها ما را ملزم می دارد که بسیار دقیق شرایط را رصد نموده و حواسمان به طیفی از مشکلاتی باشد که تا پیش از این آشنایی ای با آن ها نداشتیم.